در حاشیه شهرستان دلیجان در استان مرکزی و در بخش جنوبی مجموعه وسیع و باستانی تیمره، محوطه سنگنگارههای چنارستان واقع شده است؛ دشتی باز و سنگی که هزاران نقش پراکنده بر صخرههای آن این ناحیه را به یکی از مهمترین آرشیوهای تصویری پیشاتاریخ در ایران بدل کرده است. این چنارستان که با نگارههایی با قدمت دهها هزار سال، یکی از مهمترین شواهد زیستجهان انسانهای پارینهسنگی به شمار میرود، اکنون زیر هجوم ماشینآلات سنگین در معرض تهدید و تخریب قرار گرفته است.
ماجرای تخریب سنگنگارههای چنارستان دلیجان به اوایل آبانماه بازمیگردد که خبر رسید، احداث نیروگاه خورشیدی در این دشت به دلیل انتشار تصاویری از سنگنگارههای باستانی و احتمال وجود محوطهای ارزشمند، متوقف شده است. این خبر را قدرتالله ابک، معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری مرکزی، اعلام کرد و گفت که عملیات عمرانی متوقف و بررسیهای کارشناسان میراث فرهنگی، منابع طبیعی و فنی آغاز شده است تا حدود و ارزش تاریخی محوطه مشخص شود.
او همچنین اذعان کرد که این اراضی در فهرست مناطق دارای ارزش تاریخی ثبت نشده و از همین رو به سرمایهگذار واگذار شده بود، اما اکنون کمیتهای تخصصی مامور ارزیابی و تصمیمگیری درباره ادامه ساخت یا جابهجایی نیروگاه شده است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
همزمان، برخی کاربران شبکههای اجتماعی از آسیب دیدن یا جمعآوری بخشی از سنگنگارهها در جریان عملیات عمرانی خبر دادند تا اینکه اواخر آبان، روایت دیگری منتشر شد؛ تا اینکه در ۲۹ آبان ۱۴۰۴، پایگاه نگاه خبر در گزارشی اختصاصی خبر داد که بولدوزرها به جان سنگنگارههای ۴۰ هزارساله چنارستان افتادهاند و برخلاف ادعای توقف، عملیات عمرانی همچنان ادامه دارد.
بر اساس تصاویر و اطلاعات ارائهشده، سطح بخشهایی از محوطه برای آمادهسازی زمین با بولدوزر تسطیح و سپس تعدادی از سنگهای منقوش هزاران ساله با جرثقیل جابهجا شدهاند؛ اقدامی که متخصصان آن را مخرب و نابودکننده ارزش باستانشناختی محوطه میدانند، زیرا خروج سنگها از بستر اصلی معنای تاریخی و امکان خوانش علمی آنها را از بین میبرد.
این گزارش با تاکید بر ابعاد «فاجعه»، از استاندار مرکزی، فرماندار دلیجان و مدیرکل میراثفرهنگی، خواست در قبال این تخریب پاسخگو باشند.
روز پنجشنبه ششم آذرماه نیز پایگاههای خبری میراث فرهنگی، ویدیویی از محسن جمالی، دانشجوی دکترای باستانشناسی و عضو انجمن ورپادکان گلپایگان، منتشر کردند که خبر میداد «عملیات اجرایی ساخت نیروگاه خورشیدی به بهای گزاف نابودی سنگنگارههای ۴۰ هزارساله چنارستان شهرستان دلیجان ختم شده است».
جمالی در این ویدیو گفت که «برای ساخت این نیروگاه، ابتدا این محوطه باستانی را با بولدوزر صاف و اکنون با جرثقیل در حال جابجایی تعدادی از سنگهای منقوش چند هزار سالهاند. در صورتی که جابجایی این سنگ های باارزش از محل سایت ارزش این محوطه باستانی را از بین می برد».
محوطه سنگنگارههای چنارستان در جنوبشرقی شهرستان دلیجان در میانه فلات مرکزی ایران و در مرز طبیعی میان دو ناحیه مهم دشتهای کویری جنوب و ارتفاعات زاگرس شرقی واقع شده است و به همین دلیل از نظر جغرافیایی ناحیهای گذرگاهی و دیرینهمسکونی به شمار میآید.
چنارستان بخشی از گستره بزرگ سنگنگارهای تیمره است؛ مجموعهای که از شمال گلپایگان تا جنوب خمین و دلیجان امتداد دارد و یکی از پهنههای مهم هنر صخرهای در ایران محسوب میشود. دشت چنارستان در میان پشتهها و برآمدگیهای سنگی پراکنده قرار دارد و صخرههای آن عمدتا از جنس سنگهای آذرین و رسوبی سختاند؛ بستری مناسب برای ایجاد نقوش با روش کوبشی و خراشی که در سراسر محوطه دیده میشود.
این منطقه از سمت شمال به شهر دلیجان و از غرب به پهنههای کمشیب و زمینهای کشاورزی، از شرق به ارتفاعات و از جنوب به بخشهایی از دشتهای خشک و بادخیز مرکزی ایران محدود میشود. شرایط اقلیمی این ناحیه نیز نیمهخشک و کوهپایهای است؛ زمستانهای سرد و تابستانهای گرم بههمراه پوشش گیاهی محدود اما پایدار، که در دوران پیشاتاریخ محیطی مناسب برای کوچروی، شکار و توقفگاههای کوتاهمدت انسانی فراهم میکرده است.
ترکیب این ویژگیها از جمله درههای باز، صخرههای مناسب حکاکی، منابع محدود اما قابلدسترس آب و موقعیت گذرگاهی میان دشت و کوه باعث شده چنارستان طی هزاران سال به محوطهای جذاب و ماندگار برای شکلگیری نقوش صخرهای تبدیل شود؛ نقوشی که امروز بخشی از کهنترین روایتهای تصویری انسان در فلات ایران را تشکیل میدهند.
نقوش چنارستان از نظر سبک، تکنیک و لایههای ثبتشده، با بخشهای کهن تیمره همخوانی دارد؛ جایی که برخی سنگنگارهها در ارزیابیهای تطبیقی، قدمتی در حد چند ده هزار سال نشان میدهند. این موضوع چنارستان را به یکی از نادرترین شواهد تصویری مربوط به دورههای بسیار کهن (از پارینهسنگی میانی و پسین به بعد) در ایران بدل میکند.
این نقوش شامل، صحنههای شکار (بهویژه بز کوهی، که در تیمره نماد محوری است)، نقشهای انسانی در حالت حرکت یا آیینی، طرحهای نمادین و هندسی و اشکال گیاهی است.
حدود یک دهه پیش، خبرگزاری دولتی ایرنا به نقل از کارشناسان نوشته بود که ۲۰۰ سنگ نگاره مربوط به دورههای هزاره هفتم قبل از میلاد در شهرستان دلیجان كشف شده است.
با توجه به اینکه تیمره از نظر تعداد و تنوع نقوش با مناطقی چون صحرای آفریقا، شمال عربستان و آسیای مرکزی مقایسه میشود، چنارستان نیز بخشی از این شبکه بزرگ و ارزشمند است و به همین دلیل کارشناسان همواره تاکید کردهاند که تیمره ظرفیت تبدیل شدن به یکی از مهمترین آزمایشگاههای مطالعات هنر صخرهای پیشاتاریخ را دارد.
با این حال، اهمیت چنارستان دلیجان فقط در خود نقشها نیست؛ بلکه محل استقرار سنگها، جهتگیری صخرهها، پراکندگی نقوش، و ارتباطشان با مسیرهای کوچ و شکار، مجموعا دادههایی را فراهم میکند که تنها در صورت باقی ماندن سنگها در بستر طبیعیشان قابلتحلیل است. همین نکته است که باستانشناسان تاکید میکنند جابجایی یا برداشتن سنگها ارزش علمی کل محوطه را از بین میبرد.
